Liczebność grupy
Liczba osób w grupie ma duży wpływ na skuteczność wspólnej nauki.
W niewielkiej grupie każdy musi się bardziej angażować, przez co na ogół wszyscy pracują efektywniej. Z tego względu najkorzystniejsza jest „wymiana w parach”, która zmusza do słuchania z zaangażowaniem i wypowiadania opinii. Ponadto metoda ta sprzyja sprawnemu rozpoczęciu pracy i koncentracji, (co jest szczególnie cenne ze względu na uczniowskie problemy z koncentracją). Praca w parach ułatwia budowanie relacji opartych na wzajemnym szacunku, ponieważ możliwość kontaktu wzrokowego sprzyja szczerości wypowiedzi.
Gdy jakaś para nie jest w stanie poradzić sobie z zadaniem, zachęcamy do współpracy z drugą parą. Trzeba o takiej możliwości powiedzieć jeszcze przed utworzeniem par i przypomnieć, aby wszyscy odnosili się do siebie z życzliwością.
Gdy uczniowie pracują w trójkę, zazwyczaj dwoje z nich dogaduje się lepiej i wtedy trzecia osoba może czuć się odsunięta. Z tego powodu praca w trójkach jest korzystna przy zadaniu wymagającym podejścia twórczego i zaangażowania potencjału większej liczby uczniów.
Grupy czteroosobowe zapewniają różnorodne pomysły i punkty widzenia. Parzysta liczba uczniów w grupie sprzyja też rozwijaniu przyjacielskich więzi.
Praca w grupach liczniejszych niż cztery osoby prowadzi z reguły do bierności niektórych ich członków. Nawet, jeśli czas na wypowiedzi jest rozdzielany między uczestników po równo, to i tak są momenty, w których każdy z nich musi siedzieć cicho. Zaangażowanie w lekcję spada przez to gwałtownie.
Dobór członków grupy
- swobodny dobór
Wybór pary najlepiej pozostawić samym uczniom. Najlepiej powiedzieć: Dobierzcie się w pary z kimś, kogo macie w pobliżu. Start. Czasami można zachęcić uczniów do pracy z kimś innym niż zwykle, prosząc, by usiedli z osobą, z którą dawno nie pracowali.
Swobodny dobór w grupy ma wiele zalet. Jedynie na początku zajmuje trochę czasu, po kilku próbach grupy tworzą się błyskawicznie. Ponadto swobodny wybór uczy podejmowania inicjatywy w sytuacjach społecznych. Czasami jednak pojawiają się pewne trudności. Oto kilka najczęściej spotykanych problemów:
Problem 1. Grupy zawsze dobierają się w ten sam sposób. Zaczynają tworzyć się kliki.
Rozwiązanie: Można wyjaśnić uczniom, że każdy czasem boi się zmian. Gdy jednak zaryzykuje i zaprosi do współpracy kogoś innego, zwykle okazuje się, że obawy były nieuzasadnione. Można zachęcić uczniów słowami: Dzisiaj zdobądźcie się na odwagę i zaproście do pary osobę, z którą dotąd nie pracowaliście.
Problem 2. W klasie jest jeden uczeń, z którym nikt nie chce pracować. Wiele razy trzeba było znajdować mu grupę.
Rozwiązanie: Można spróbować porozmawiać na osobności z kilkoma uczniami wyróżniającymi się życzliwością. Poprosić, żeby od czasu do czasu zaprosili do swojej grupy nowe osoby do współpracy. Zależnie od tego, co uzna się za najkorzystniejsze dla często pomijanego ucznia, można wymienić jego nazwisko lub nie.
Problem 3. Kilkoro uczniów w czasie przeznaczonym na pracę w grupach nie zajmuje się lekcją, tylko rozmawia na inne tematy.
Rozwiązanie: Strofowanie i wymówki mogą przynieść odwrotny efekt. Gdy zdarzy się to po raz pierwszy, najlepiej nie reagować. Kiedy zdarzy się po raz drugi, nauczyciel powinien powiedzieć stanowczo, ale bez złości, po prostu jako osoba odpowiedzialna w klasie za naukę: Proszę natychmiast zabrać się do pracy. Jeśli to nie poskutkuje, prosi osoby z tej pary, by na najbliższe dwa tygodnie wybrały sobie innych uczniów do współpracy i podkreśla, że polecenie wynika z troski o jakość uczenia się wszystkich uczniów. Nie powinno się dawać ostrzeżeń w rodzaju: Przesadzę was, jeśli nie zabierzecie się do pracy. Uczniowie traktują je jako groźbę, a groźby na ogół prowadzą do dalszych kłopotów.
Problem 4. Słabsi uczniowie siadają razem i w efekcie nie są w stanie wykonać niektórych zadań.
Rozwiązanie: Czasami należy poprosić uczniów, żeby następnym razem wybrali sobie kogoś innego do pary. Zazwyczaj jednak po prostu należy przypomnieć, że mogą poprosić o pomoc innych. W miarę wzrostu poczucia bezpieczeństwa w klasie słabsi uczniowie przestają ograniczać swoje wybory do innych słabszych uczniów. Poza tym słabi uczniowie często okazują się najlepszymi pomagającymi i z tego względu nie zawsze warto przeciwdziałać temu zjawisku.
b. dobieranie grup w sposób zorganizowany
Jeśli chcemy nieco urozmaicić lekcję, możemy posłużyć się którymś z opisanych niżej sposobów dobierania grup:
- Kategorie. Uczniowie dobierają się w pary z osobami, z którymi łączy je jakieś podobieństwo, (które „zaliczają się do tej samej kategorii”). Można na przykład powiedzieć: „Dzisiaj dobierzcie się w pary według koloru czerwonego. Każdy, kto ma na sobie coś czerwonego siada z osobą, która także ma coś czerwonego. Osoba, która nie ma nic czerwonego siada z osobą, która też nie ma tego koloru. Start.”
Kategorie mogą być bardzo różne, np.: długość włosów (długie – krótkie), szczegół garderoby (pasek przy spodniach lub jego brak), data urodzenia (parzysty i nieparzysty dzień lub miesiąc) itp. - Odliczanie. Ten sposób jest stary i dobrze znany. Liczbę osób w klasie trzeba podzielić przez liczbę grup. Na przykład, jeśli chcemy mieć grupy 4-osobowe, a w klasie jest 28 uczniów, uczniowie odliczają po kolei do siedmiu, po czym znowu zaczynają od jedynki. Cztery „jedynki” tworzą jedną grupę, „dwójki” następną itd.
- Karty do gry. Do dobierania par lub większych grup można użyć talii kart. W przypadku grup dwuosobowych wybierz z talii tyle par, ile potrzebujesz i rozdaj je losowo w klasie. Potem poproś, żeby każdy odnalazł osobę mającą kartę pasującą do jego własnej.
- Tablica. Ten sposób jest szczególnie przydatny wtedy, gdy uczniowie, po skończeniu samodzielnej pracy, powinni połączyć się w małe grupki. Nauczyciel prosi na przykład uczniów, o dobranie się w trójki: „Każdy, kto skończy ćwiczenie i będzie gotowy do pracy w trójkach, pisze swoje nazwisko po lewej stronie tablicy. Jeśli jest już tam czyjeś nazwisko, pisze swoje pod spodem i siada z tą osobą. Jeśli są tam już dwa nazwiska, ściera je, siada razem z tymi osobami i trójka zaczyna pracę. Kolejna osoba, oczywiście nie zobaczy na tablicy żadnego nazwiska, więc pisze tam swoje zaczynając w ten sposób tworzenie następnej trójki.”
- Wybór losowy. Nauczyciel ciągnie losy, lub proponuje inny losowy klucz na wybór par.
Losowy wybór ma swoje zalety, gdyż nikt nie może się od niego odwołać.
